Dindarlar için “devletin doğruları” önce geliyor

Türkiye’de İslamcı hükümet olduğu söylenemez. İktidar partisi kendini “muhafazakar demokrat” olarak tanımlıyor. “Muhafazakar demokrasi” çok muğlak bir tanım. Hiçbir demokrasi dinin bütününü sahiplenemez. Nitekim bugünkü muhafazakar demokrat hükümet de bayrak, ezan, cami, toprak, vatan gibi sembolleri kullanıyor. Türkiye bütün kavram ve kurumlarıyla kapitalist/seküler/neoliberal bir dünya görüşü ve hayat tarzı tarafından yönetiliyor.

 

Dindarlar için “devletin doğruları” önce geliyor

 

Türkiye’de bırakınız “İslamcı hükümet”i, din yalnızca bir hobiden, folklordan, bir sosyal yardım kurumundan ibarettir. İslam’ın kamusal alanda ekonomik/politik/hukuksal/ alanda temsil eden tek bir ilkesi bile yoktur.

Halihazırdaki korkunç manzaranın temelinde etnik ulus devlet sorunu/saplantıları/takıntıları var. Etnik ulus devlet büyük aidiyet yoksunluğu ile mâlul bir modeldir. Geleneğin belirleyici olduğu toplumlarda, devlet dinden daha kutsal sayılır. Bu nedenledir ki, Türkiye’de de dindar çevreler için resmi doğrular, devletin doğruları her zaman önceliklidir.

 

Araf’ta kalan kitleler

 

İslam dünyası toplumlarının, hiçbir zaman yüzleşmeyi düşünmedikleri yapısal/kronik sorunları var. Bu toplumlar, her konuda, her alanda arafta yaşayan; nihai tercihte bulunma yeteneğine sahip olamayan; arada kalan, mütereddit toplumlardır. Dolayısıyla bu toplumlar ne gerektiği gibi Batılı olabilir, ne de gerektiği gibi Doğulu kalabilir.

 

Politik ve dini popülizmin uyuşturucu etkisi

 

Gelenekçi/görenekçi/muhafazakar toplumlar, “özgün ve bağımsız üretme” yetenekleri sınırsız toplumlardır. Bu ülkeler, bugün de tamamlanmamış bağımsızlıklara sahiptirler. Dolayısıyla, bu ülkeler üzerinde her zaman çok sayıda karmaşık etken belirleyici olur. Hem Türkiye’de, hem de diğer İslam toplumlarında politik popülizm ve dini popülizm, kitleler üzerinde çok yönlü bir uyuşturucu etkisi bırakıyor.

 

Patolojik iyimserliğin çöküşü

 

Bir tarih felsefesi perspektifine sahip olamadığımız için, ne modernite ile ne de gelenekle hesaplaşabiliyoruz. Politik popülizm de, dini popülizm de geçmişe doğru düşünmemizi geçmişe bakmamızı istiyor. Bugünü etkileyebilecek, dönüştürebilecek bir vizyonu olmayan her iki popülizm de, geçmişte yaşanan fetihlere göndermede bulunuyor. Bugüne söyleyecek bir söz bulamıyor. Popülizmler, büyük kalabalıkların ilgisini cezp edebilecek nicelikler üzerine yoğunlaşıyor. Hiç kimse nitelikler üzerinde çalışma ihtiyacı duymuyor. Hiçbir popülizm, hiçbir romantizm, hiçbir patolojik iyimserlik, politik gerçeklikler karşısında tutunamaz.

Aşırılık, zıtlaşma ve dışlama

Temel-yapısal sorunlar üzerinde çalışmadığımız için, hepimiz parçalar halinde spekülasyon yapıyoruz. Her kesimin kendisine özgü bir gündemi var. İdeolojik, bilimci-rasyonalist veya dinci-mezhepçi fanatizm/bağnazlık her zaman kişisel arkaizmler oluşturuyor. Tartışmaları bu arkaizmler zemininde sürdürüyoruz. Bu nedenle de hiçbir sonuç çıkmıyor, çıkmayacak. Aşırı konumları seçtiğimizde zıtlaşmalar ve dışlanmalar başlıyor.

Kesin inançlar, anlaşmayı imkansız kılıyor

Tek yanlı yorumlamalar sebebiyle, farklı kesimler arasındaki mesafeler daha çok açılıyor. Her birimizin, ideolojik, etnik, mezhepçi kesinliklerin, partizanlığa dayalı kesinliklerin, birbirimizi anlamamıza ve kavramamıza imkan vermeyeceğini görmesi gerekir.

Kutuplaşma, katılaştırıyor

İkili karşıtlıklar temelinde oluşturulan her dil/söylem yıkıcı sonuçlar doğurur. İkili karşıtlıklar her zaman çok katı, taşlaşmış ilkeler üzerinde sürdürülür.  Hangi alanda olursa olsun kutuplaşmalar; düşünce/fikir/görüş alışverişi yapabileceğimiz ilişkiler, etkinliklerle aşılabilir.

Bencillik, yozlaştırır

İslam toplumlarında İslam’a nisbet edilen mistik/batıni/zahirî/politik/etnik/mezhepçi/ulus devletçi/cemaatçi-hizipçi yorumlar; ilmî-felsefi-ahlaki temellerinden yoksun, keyfi yorumlar sorumsuzca pazarlanıyor. Hemen her kesim, kendi gündemiyle, tarzıyla, çıkarıyla büyülendiği için İslam’ı araçsallaştırabiliyor. İslam’ı ideolojikleştirmek ne kadar yanlışsa, maneviyat biçimine indirgemek bir o kadar yanlıştır. Çıkarcılık ve bencillikler her şeyi yozlaştırır.  Çıkar peşinde olanlar sık sık konum/tarz değiştir, nitelikli bir duyarlılık, dil ve birikime ihtiyaç duymazlar.

Diyanet, kendi konumunu tartışmaya açmalı

Seküler bilginin iktidarı tarafından araçsallaştırılan bir ülkede, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın, kendi konumunu kendisinin tartışmaya açması gerekir. Ayrıntılarla ilgili tartışmaları bir yana bırakarak, İslami varoluşun, İslami bilginin özgürleşmesiyle ilgili olarak ontolojik bir meşruiyet mücadelesi vermesi gerekir.

Eleştirisiz medeniyet olmaz

İslam toplumları her şeyden önce kapitalist/seküler/neoliberal referans sistemlerini sorgulayarak/aşarak, kendi ontolojik meşruiyetlerini kazanmak zorundadır. Sık sık bir medeniyet tasavvurundan söz edenlerin, her şeyden önce İslami bilgiyi tanımlamaları, özgürleştirmeleri, İslami bilgi temelinde bir dünya görüşü ve hayat tarzı sistemini nasıl örgütleyebileceklerini açıklamaları gerekir.

Bir yanda romantik,/pastoral bir toplum ve dünya tasavvurunu konuşurken, diğer tarafta çıkar ilişkilerinde ibaret hayatlar yaşıyoruz. Ne şarkiyatçı bağnazlıkları aşabiliyoruz, ne de garbiyatçı bağnazlıkları aşabiliyoruz. Çok muğlak söylemler havada uçuşuyor. Modern ve geleneksel süreçler üzerinde nesnel tutarlı-eleştirel çözümlemeler yapmaya cesaret edemeyen bir kültürün, medeniyet tasavvurundan söz etmesi anlaşılabilir bir şey değildir.

Özgünlük ve üretkenlik

Gerçekliklerini tecrübe etmediğimiz, sınanmadığımız, somutlaştıramadığımız İslami düşüncelerimizle/fikirlerimizle/tahayyüllerimizle nasıl bir medeniyet kurabiliriz? Zihinsel anlamda, entelektüel ve kültürel anlamda, özgün bir üretkenlik sahibi olmaksızın hiçbir mücadele yönetilemez. Her tür taklit ve öykünme kişiliksizleştirir, düşüncesizleştir, kötürümleştirir. Yeni bir medeniyet tasavvurundan söz edenlerin, özellikle tarihin son beş yüz yılını içine alan Batı’ya ve Doğu’ya yönelik olarak, kendisini hiçbir önyargıya hapsetmeksizin, karşıtlığa hapsetmeksizin entelektüel hesaplaşmalar yapması gerekir.

Etnik, ideolojik, mezhepçi, hizipçi, partizan bencilliklere kapanan, bu bencillikleri savunan, bu bencilliklere meşruiyet kazandırmaya çalışan bir toplumun medeniyet kurmaktan söz etmesi kadar saçma bir şey olamaz.

Müslümanların akla vedası

Müslümanların tarihsel trajedileri içtihada ve akla veda ettikleri dönemle birlikte başladı. Bu aklın/düşüncenin/tarihin/hayatın/hareketin/üretkenliğin durdsurulması/ dondurulması demekti. Hicretin dördüncü asrı sonunda, dönemin uleması bütün soruları yanıtlandığına, bundan böyle yeni çözümlemeler (içtihadlar) yapılmayacağına karar verdi. Aklın, düşüncenin, felsefenin, araştırmanın dondurulmasıyla birlikte gelenek, statüko, din haline geldi, resmi yorum mutlaklaştırıldı, dokunulmaz kılındı. Her tür yenilenme ihtiyacı sapkınlık olarak değerlendirildi. Böylece İslam toplumlarında tarih/düşünce/kültür büyük ölçüde kesintiye uğradı. Yanlış bilinç hayata hakim oldu.

Bencil, narsist, putperest tutum aşılmalı

Aklın, düşüncenin, tarihin, üretkenliğin, düşünsel merak ve hayret duygusunun dondurulmasıyla birlikte, Müslümanlar, kendi coğrafyaları dışında yaşanan yeni gelişmeleri, yeni düşünceleri öğrenme ihtiyacı duymadılar. Bu defa tarihe, üreten kültürler ve toplumlar girdi. Ulus devlet süreçleriyle birlikte Türk tipi İslam gibi, Arap tarzı İslam, Fars tarzı İslam, mistik İslam, politik İslam gibi muğlak tanımlar hayatımıza girdi. İslam, bütün bir insanlığa hitap eden dilin, duyarlılığın, ahlakın, değer ve anlam sisteminin adıdır. Bu bütünlüğün parçalanmasıyla birlikte her şey parçalanmıştır. Bütünlüğü, bütünlük bilincini tahrip eden her tür bencilliğin, hepimizin bencilliklerinin, hepimizin narsizmlerimizin, hepimizin putperestliklerinin aşılması gerekir.

“Kaçın bu mollalardan, Allah’a sığının!”

Kur’anı Kerim bütün insanları/Müslümanları manevi aracılara (şeyhler, üstatlar, reisler…) karşı açıkça uyarır. İnsana kendi emeğinin karşılığının eksiksiz verileceğini açıklar. Manevi aracılar, İslam’ı vulgarizasyona ve mistifikasyona tâbi tutarak İslami bünyenin içerisinde kendilerine yer buldular. İslam’ı da, Müslümanları da sınırsız ve ölçüsüz bir biçimde sömürdüler. Çok acı, ama gerçek.

Büyük filozof-şair Muhammed İkbal “Kaçın bu Müslümanlardan, sığının İslam’a” olarak söz ediyor. Esefle belirtmek gerekir ki, bugün dini hayat, Allah’ı ve Peygamberi bile dehşete düşürebilecek ölçüde İslam’ın ruhuna yabancılaşmış manevi aracılar tarafından ele geçirilmiştir.

Otoriteyi kutsayan, eleştiriyi reddeden konformist gelenek

İktidar eleştirisinin “İslam düşmanlığı” olarak algılanmasının pek çok nedeni var. Önce, her tür otoriteyi meşrulaştıran, dokunulmaz kılan konformist bir geleneğimiz var. Bu konformist gelenek otoriteyi bir şekilde kutsallaştırmanın yollarını buluyor. Yine bu geleneğin eleştiriye hayat hakkı tanımayan, bir tür zihinsel kötürümlüğü savunan bir yanı var. Bütün bunlar yüksek bir İslami farkındalığa sahip olamamaktan; köylülük ve taşralılıkta, partizanlıktan kaynaklanıyor.

Entelektüeller yok, propagandacılar yok

Eleştiri olmadığı için, geçmişi tekrar ediyoruz, yanlış bilinci tekrar ediyoruz. Yenilenme, yeniden inşa imkanına sahip olamıyoruz. Konformizmin, statükoculuğun belirleyici olduğu toplumlarda, kültürlerde düşünürlerin, entelektüellerin, aktivistlerin yerini propagandacılar alıyor. Düşünürlerimiz, entelektüellerimiz olsaydı, bilinçli tercihler yapıyor olacaktık, Propagandacılarımız olduğu için, duygusal tercihler yapıyoruz.

Tarihe geç kalıyoruz

İslami kesimler, Müslümanların geçmişte neler yaptıklarını anlatıyor, bugün ne yapılması gerektiğine ilişkin hiçbir şey üretmiyor. Bugün, itiraf etmemiz gerekir ki, bilgi üretemiyoruz, bilinç üretemiyoruz, kültür içerik üretmiyoruz, edebiyat-sanat-felsefe, bilgelik üretmiyoruz, bunun için de modern tarihe maruz kalıyoruz, tarihe geç kalıyoruz, tarihi etkileyecek tek bir cümle bile kuramıyoruz. Dünyaya, insanlığa, tarihe anlamlı bir katkıda bulunup bulunamayacağımız konusunda ciddi düşüncelerimiz yok, ciddi kadrolarımız yok.

Düşünce hayatımız; modern-seküler-liberal meydan okumalara karşı, duygusal tepkiler dışında, bütüncül, sistematik, tutarlı entelektüel tepkiler verememiştir.

Batı’nın terörü konuşulmuyor

Kolonyal düşünce sömürgeleştirmek istediği halkların öncelikle bilincini sömürgeleştirir. Eleştiri/sorgulama/hesaplama/isyan üretmesine engel olur. Sömürgeleştirdiği halkların tarihi üretmelerine geçit vermez, onların tarihlerini onlar adına, onlara sormadan yazar. Sömürgeci, tarihin felsefesini yapma hakkını da kendinde görür. Sömürülen halklar, bugün bizim yaptığımız gibi tarihin sadece kayıtlarını tutarlar. O kayıtlardan da sömürgecilerin katliamları, işgalleri, istilaları silinir.

Bugün, İsrail sömürgeciliğinin gerçekleştirdiği, tarihte benzeri görülmeyen kötülükler konuşulmuyor. Amerikan emperyalizminin Afganistan’da, Irak’ta, Libya’da, Suriye’de işlediği, işlemeye devam ettiği kötülükler, işkenceler, etnik soykırım, kültürel soykırım konuşulmuyor. Gündemde yalnızca İslami terörizm var.

Modern Avrupa kültürü evrensel değil

Bugünün modern-seküler düşüncesi, Judeo-Hıristiyan köklere dayalıdır. Bütün referans kaynakları Hıristiyan düşüncesinden alınmıştır. Seküler düşünce çok spesifik Batılı Hıristiyan kültürlerde uygulanabilir. Bu nedenlerle sadece seküler düşünce değil, Aydınlanma fikirlerinin de Batı dışı dünyaya, özellikle de İslam dünyasına ihracı Patolojik sonuçlara yol açıyor.

Avrupa değerlerinin bütün toplumlara dayatılması gerektiğini savunmakla, emperyalizmi savunmak arasında hiçbir fark yoktur. Evrenselci modern söylem, soyut bir retorikten ibarettir. Evrensel değerlerle, söylem arasında büyük uçurumlar olduğunu kimse inkar edemez.

Avrupalı değilsen, yaratıksın

Avrupa, bir yanda, özgül bir kültürel kimliğe, kendi içerisinde türdeş bir değerler topluluğuna sahip olduğunu iddia ederken, diğer tarafta, bu kimliği/değerleri evrensel bir kimlik olarak dayatıyor. Bu da Avrupalı olmayan kültürlerin insanlık dışın etiketlenmesi sonucunu doğuruyor.

Size, Aydınlanma filozofları nezdinde Beyaz Avrupa dışında bir gerçeklik olmadığını, Avrupa dışında yaşayanların insan olmaktan çok bir tür yaratık, barbar, vahşi telakki edildiklerini hatırlatmak isterim. Bu filozoflara göre insan olmak için Avrupalı olmak gerekir

Taklit ederek özgür olunamaz

Avrupa Aydınlanmasını, Avrupa-merkezci bütün unsurlarıyla İslam toplumları gerçekliğine uygulamanın anlaşılabilir bir yanı yoktur. Bu, Avrupa uygarlığına ait her ne varsa bağnazca reddetmek anlamına gelmez. Müslümanlar bütün kültürlerle, bütün uygarlıklarla alışveriş yapabilirler. Ancak, bütünüyle yabancı modelleri, üslupları taklit etmek suretiyle, hiçbir şekilde bağımsız olunamaz, özne olunamaz, özgür olunamaz.

Güç yoluyla dayatılan hiçbir şey… İdeolojiler, ırkçılıklar vb. hiçbir şekilde ikna edici olamaz, kalıcı olamaz. Dünyanın, hayatın, tarihin maddi açıklamalarıyla, çözümlemeleriyle iktifa edemeyiz.

Ahlaka ihtiyaç duymayan sistem

Kapitalist dünya görüşünün ve hayat tarzının belirleyici olduğu bir toplumda, insani varoluş bir eşya gibi araçsallaştırılırken, insan haysiyeti yok sayılabilirken, ekonomik küreselleşme büyük eşitsizliklere, adaletsizliklere neden olurken, politik ahlak yerini bütünüyle realpolitiğe terk ederken, bütün insani/ahlaki emperyalist yayılma politikaları tarafından araçsallaştırılırken, kapitalist hayat tarzı bütün özgür kültür ve kimlikleri hunharca tahrip ederken, kuşkusuz ahlakı yalnızca bir boyuta, bir bağlama indirgeyemeyiz.

Bugün içerisinde bulunduğumuz ve hayatın her alanında bütünleştiğimiz ekonomik düzenin ahlaki bir boyutu yoktur, bu düzenin ahlaka ihtiyacı yoktur.

Mezhep hapishanesinden dünyaya seslenemezsin

Kendilerini zihinsel anlamda, ahlaki anlamda ulus-devlet, milliyet ve mezhep hapishanelerine kapatan topluluklardan kuşkusuz tüm insanlığa hitap edebilecek bir misyon, program ve vizyon beklenemez. Bu, İslam’ın değil, Müslümanların çöküşüne işaret eder.

Demokrasi, küresel adaletsizliğe müdahale edemiyor

“İnsan hakları” ve “demokrasi” söylemi Müslüman halklara ne kazandırdı? Demokrasi bugünün dünyasında daha çok serbest piyasanın belirleyiciliğiyle, bireysel hayat tarzının sorumsuzlukları olarak somutlaşıyor. Demokrasi sayılarla ilgileniyor, niteliklerle değil. Bu nedenle demokrasi iyileri seçtiği gibi kötüleri de seçiyor, zalimleri, hırsızları, katilleri, işkencecileri de seçiyor. Demokrasi son tahlilde, niceliğin zaferi demek.

Çok derin adaletsizlikler, eşitsizlikler, büyük insanlık sorunları, büyük muhaceret hareketleri karşısında demokrasilerin neler yaptığını söyleyebilir misiniz?

Protestanlaşma meselesi

Dinin kişisel alana kapatılması, kamusal alandan dışlanması, bireysel vicdan sorunu olarak görülmesi Protestanlıkla ilgilidir. Bu yaklaşımlar, hiçbir ideali olmayan, sorumluluk almayan, bireysel hazları, burjuva alışkanlıklarını sıradanlaştıran, ancak bir hesap makinesi kadar faydalı olabilen, insani erdemlere, fedakarlığa yabancı bireyler yetiştiriyor.

Dini hayat da şovun bir parçası yapıldı

Müslümanlar olarak modern mitolojik figürlere dayalı popüler bir kültürle, mitsel figürlerle hesaplaşmamak gibi bir sorunumuz da var. Dini hayat ve ilgiler de gösterinin bir parçası haline geliyor.

Gerçekliğin dedikodusunu yapıyoruz anca

Taklit ve kopyaya dayalı bir geleneğin, yeni başlangıçlar yapması, büyük/özgün/bağımsız süreçler, yapılar üretmesi beklenemez.

Bugünün gerçekliğini Batılılar oluşturuyor. Batılı olmayanlar bu gerçekliğin nesnesi haline getirildikleri için, bu gerçekliğin ancak dedikodusu yapılabiliyor. Biz, kendi bağımsız gerçekliğimiz üretinceye kadar durum böyle devam edecek.